Wokół Tokaju (2): Sárospatak i most w Sátoraljaújhely (21 lipca 2025)

Jadąc do Sátoraljaújhely, nie mogliśmy pominąć miasteczka Sárospatak (dosł. Mętny Potok), które w 1201 r. otrzymało prawa miejskie od króla Emeryka (Imre). Nie chodzi o księcia Emeryka, który był synem Stefana Wielkiego i który żył w poprzednim stuleciu, związanego z Polską legendą o polowaniu na jelenia w Górach Świętokrzyskich, ani o węgierskiego rycerza Emeryka, również związanego legendą z owymi górami, który uważał się za najpobożniejszego człowieka na świecie, za co został zamieniony w kamień i do dziś stoi w tej postaci w Nowej Słupi (a tak przy okazji, to kto czytał w dzieciństwie "Czarne Stopy" Seweryny Szmaglewskiej, ten może kojarzy epizod, w którym harcerze zapobiegli końcowi świata odwracając figurę skamieniałego Emeryka, ponieważ legenda głosiła, że kiedy dotrze ona na szczyt góry, ów koniec właśnie nastąpi). To wszystko takie luźne skojarzenia, bo jak już wspomniałem, miasteczko, do którego dotarliśmy zostało założone przez zupełnie innego Emeryka, a mianowicie króla Węgier i Chorwacji, syna Beli III z rodu Arpadów. 

Z czasów średniowiecznych zachował się zamek zbudowany przez Andrzeja II, brata Emeryka, choć oczywiście w kolejnych latach swojego istnienia był obiektem szeregu modernizacji. Warto też pamiętać, że w tamtej epoce miasto to leżało na ważnym szlaku prowadzącym z Węgier do Polski.  

W wyniku zmian własnościowych zamek znalazł się w XVII wieku w rękach rodu Rakoczych, panujących po Batorych w Siedmiogrodzie, których znanych przedstawicieli było kilku, ale w Polsce pamiętamy przede wszystkim Jerzego II z tego powodu, że za namową Szwedów i w sojuszu z Kozakami chciał uczestniczyć w rozbiorze Rzeczypospolitej podczas "potopu". Na szczęście nic z tego nie wyszło, ale na historię zamku w Sárospatak i tak nie miało to większego wpływu. Dla Węgrów ród Rakoczych pozostanie symbolem narodowego oporu przeciwko panowaniu Habsburgów. 

Zanim jednak do owej siedziby Rakoczych dotarliśmy, zaparkowaliśmy przy gotyckiej bazylice p.w. św. Elżbiety z XVI wieku. Ciekawa sprawa, że pomimo kalwinizmu Rakoczych, którego to wyznania byli żarliwymi propagatorami, kościół św. Elżbiety pozostał do dziś rzymsko-katolicki. 

Kult św. Elżbiety w tym miejscu nie powinien nikogo dziwić, ponieważ Sárospatak to miejsce jej urodzenie. Córka króla Andrzeja II (tego, który najpierw osiedlił, a potem wypędził Krzyżaków z Dobrudży, gdzie mieli walczyć przeciwko Kumanom, czyli Połowcom, co miało potem konsekwencje przez kolejne trzysta lat dla historii Polski) przyszła bowiem na świat właśnie w tym mieście w roku 1207. Jako czteroletnia dziewczynka została wysłana na wychowanie na dwór landgrafa Turyngii, gdzie w 1221 r. poślubiła jego syna, Ludwika IV. Nie było jej pisane ani długie życie małżeńskie, ani w ogóle długie życie. Wkrótce mąż ją odumarł, zaś Elżbieta od 1228 poświęciła się pracy dobroczynnej w ramach trzeciego zakonu św. Franciszka, czyli zgromadzenia dla ludzi świeckich. Ciężka praca, tudzież pobożne praktyki (w tym posty) doprowadziły do jej śmierci w wieku 24 lat. Sława jej dobrych uczynków rozeszła się po Europie, w konsekwencji czego została wyniesiona na ołtarze, a w miejscu jej urodzenia zbudowano poświęcony jej kościół w stylu gotyckim. 

Niestety, podobnie jak w Polsce i wielu innych katolickich świątyniach Europy, wnętrze zostało zbarokizowane, czego przykładem jest ołtarz główny. Niemniej sama bazylika zachowała gotycką bryłę i kształt okien. 

Do zamku Rakoczych z kościoła św. Elżbiety Węgierskiej (noszącej też przydomek "z Turyngii") jest bardzo blisko. Idzie się cichą uliczką również noszącej imię tejże świętej, przechodzi się obok klasztoru Trynitarzy i już się jest przed bramą wjazdową na teren zamkowego parku. Nie wchodziliśmy do wnętrz, ponieważ mieliśmy w planie zwiedzenie jeszcze dwóch budowli obronnych w górach Zemplen. Obeszliśmy więc dziedziniec wewnętrzny, otoczony z jednej strony renesansowymi zabudowaniami pałacowymi. Trudno jednak było nam ocenić, które z zabudowań były starsze od innych, ponieważ wiemy, że już w XIX w. ówcześni właściciele, Bretzenheimowie, wprowadzili szereg zmian w stylu neoromańskim. 

Jako siedziba Rakoczych, zamek w Sárospatak był centrum reformacji w jej kalwińskiej odmianie, ale również ośrodkiem walki o niepodległość Węgier od władzy Habsburgów. To właśnie tutaj Franciszek I rozpoczął działalność polityczną nakierowaną na walkę z niemieckojęzycznymi cesarzami "rzymskimi", jaki i z Osmanami. Jego syn Franciszek II zasłynął jako przywódca antyhabsburskiego powstania z lat 1703-1711. W 1708 zamek gościł nawet posłów do parlamentu węgierskiego, którzy tutaj urządzili jedną z jego sesji. Jak wiemy, powstanie skończyło się klęską, a do 1867 roku Węgry jako państwo praktycznie było pozbawione podmiotowości. 

Po zwiedzeniu dziedzińca zewnętrznego, zajrzeliśmy jeszcze do przeszklonego, ale zamkniętego, pawilonu mieszczącego rekonstrukcje narzędzi drewnianych oraz armat, i wróciliśmy na parking pod bazyliką św. Elżbiety. 

 

Ruszyliśmy w kierunku Sátoraljaújhely, gdzie zaplanowaliśmy tylko jedną atrakcję i to w ogóle nie związaną z historią i zabytkami. Mianowicie z jednego z filmików na YT (ponieważ zawsze coś czytamy i oglądamy na temat miejsc, które mamy zamiar zwiedzać) dowiedzieliśmy się o moście łączący dwa wzgórza (albo dwie góry, zależnie jak kto definiuje te pojęcia). Jest to most wiszący, gdzie w pewnych miejscach umieszczono przezroczyste płyty, przez które widać przepastną przestrzeń pod tą konstrukcją, co u niektórych może wywołać efekt paniki spowodowany lękiem wysokości. Postanowiliśmy się poddać tej próbie, dlatego po początkowym zmyleniu drogi – wjechaliśmy do samego miasteczka, zamiast od razu ostro skręcić w idącą ostro w górę wąską uliczkę – samochód Janickich musiał się zdobyć na nie lada wysiłek wspinając się stromą a krętą drogą wiodącą na parking. 

 

Zostawiwszy samochód udaliśmy się do kasy biletowej, gdzie udzielono nam zniżek ze względu na udokumentowane (mamy legitymacje) podejmowanego trudu na niwie kształcenia dzieci i młodzieży. Most Jedności Narodowej (Nemzeti összetartozás hídja), został oddany do użytku dopiero w zeszłym roku (4 czerwca 2024) i miał być najdłuższym tego typu obiektem na świecie, ale okazało się, że jest jednak krótszy od Sky Bridge w Czechach. Most łączy szczyty Szárhegy i Várhegy, i w ten sposób "otwiera oczy niedowiarkom" i pokazuje, że nie jest to ich, czyli Węgrów, ostatnie słowo. Oprócz roli atrakcji turystycznej nie spełnia on bowiem żadnej funkcji użytkowej. Żeby się jednak do niego dostać, trzeba się było pokonać piechotą nieco mniej niz 2 km asfaltową, ale raczej stromą drogą. Ponieważ jesteśmy jeszcze w pełni sił fizycznych, dokonaliśmy tego bez trudu i znaleźliśmy się przy bramce, gdzie należało okazać bilet, żeby metalowe pręty się przekręciły. Tylko, że kiedy doszliśmy do nich, były akurat otwarte, a młody człowiek, który wyglądał na pracownika obsługi obiektu zachęcił nas do przechodzenia bez zbędnych ceregieli (ponaglił nas, ponieważ widział na naszych twarzach dezorientację, poniewaz nie wiedzieliśmy, czy nasze bilety pakować do stojącego obok automatu, czy tez komuś pokazywać. 

 

W ten sposób już wkrótce maszerowaliśmy mostem, którego większość składa się z metalowej drobnej kratki i tylko dwa fragmenty stanowią szklane szyby. Idąc w jedną stronę nasze panie faktycznie zachowały się niemal tak, jak chińscy turyści z rolek na Tik Toku (czyli odmówiły spojrzenia w dół), ale w drodze powrotnej nie miały już z tym żadnego kłopotu. 

 

W jedną i drugą stronę towarzyszył nam tłum turystów, głownie węgierskich, choć byli też Słowacy. Było też sporo zorganizowanych grup młodzieży szkolnej. Po drugiej stronie mostu, gdzie się na kilka minut zatrzymaliśmy, żeby popodziwiać widoki, zdarzyło mi się kichnąć (na pewno nie był to objaw przeziębienia, więc pewnie jakiś późny objaw alergii -- normalnie kicham tylko do połowy lipca). Nagle usłyszałem Jarka, który głośno powiedział "köszönöm", co znaczy po węgiersku "dziękuję". Później mi wyjaśnił, że jedna z dziewczyn, której nie widziałem, ponieważ stałem za murem, powiedziała mi "Egészségédre", co znaczy "Na zdrowie!" Jarek po prostu mnie wyręczył, jako że zna kilka zwrotów węgierskich, a dziewczynę usłyszał i zrozumiał. "Podziękowałem jej za Ciebie" –  wyjaśnił. 

 

Po stronie mostu, na której odpoczywaliśmy były podobne bramki z systemu metalowych prętów, jak po drugiej, więc teoretycznie mogliśmy tutaj zejść z góry, ale wtedy musielibyśmy kilka kilometrów wędrować dołem, żeby potem się znowu wspinać do parkingu, gdzie zostawiliśmy samochód. Z tego powodu postanowiliśmy wrócić tą samą drogą, którą tu dotarliśmy. Nie wybraliśmy się do punktu widokowego, czyli do wielkiej, widocznej z szosy na dole, konstrukcji metalowej na szczycie góry, ani do ruin zamku. Po pierwsze, nie kupiliśmy dodatkowych biletów dostępu do tych miejsc, a po drugie nie mieliśmy ich w planie. Przed nami bowiem były jeszcze dwa inne zamki, dotarcie do których miało nam jeszcze zająć trochę czasu.